Ψ(α)ωροκώσταινα: ο χλευασμός μιας ηρωίδας..

 

Όταν το 1821 καταστράφηκε η πόλη των Κυδωνιών της Μικράς Ασίας, μετά από την αποτυχημένη επαναστατική κίνηση που επιχειρήθηκε, ο πληθυσμός της σφάχτηκε σχεδόν όλος. Στην χαλασιά αυτή βρέθηκε και η Πανωραία Χατζηκώστα.

Η Πανώρεια ήταν σύζυγος του πάμπλουτου Αϊβαλιώτη εμπόρου Κώστα Χατζηκώστα. Φημιζόταν όχι μόνο για τα πλούτη της αλλά και για την ομορφιά της. Τον άντρα της και τα παιδιά της, τους έσφαξαν μπρος στα μάτια της οι Τούρκοι. Η οδύνη σάλεψε το λογικό της, όμως κατάφερε να σωθεί και να βρεθεί στα Ψαρά, γι’ αυτό ονομάστηκε Ψαροκώσταινα.

Η Πανώρεια σύντομα άφησε τα Ψαρά ακολουθώντας τον ομοιοπαθή συντοπίτη της Βενιαμίν Λέσβιο, στο Ναύπλιο. Μετά τον θάνατο του τον Αύγουστο του 1824, έμεινε πλέον μόνη και έβγαζε το ψωμί της πότε κάνοντας την αχθοφόρο, πότε την πλύστρα και πότε χάρη στην ελεημοσύνη αυτών που την συμπονούσαν. Παρά τα προβλήματά της δε δίστασε να λάβει υπό την προστασία της τα ορφανά του Αγώνα. Για να τα θρέψει πέρναγε από σπίτι σε σπίτι και ζητιάνευε. Είχε παραμελήσει σε τέτοιο βαθμό τον εαυτό της, που όλα τα αλητάκια της παραλίας την πείραζαν και την φώναζαν Ψωροκώσταινα.

Μια Κυριακή του 1826, η ερανική επιτροπή έστησε στην κεντρική πλατεία του Ναυπλίου ένα τραπέζι και ζήταγε από τους πεινασμένους και χαροκαμένους Έλληνες να βάλουν πάλι το χέρι στην τσέπη για να βοηθήσουν τους μαχητές και τους αποκλεισμένους του Μεσολογγίου.”Το Μισολόγγι χάνεται. Η πατρίς καταστρέφεται, η ελευθερία εκπνέει. Απαιτείται βοήθεια σύντονος. Ας δώσει έκαστος ότι έχει και δύναται….”κανείς δεν πλησίαζε. Τότε η φτωχότερη όλων, η πλύστρα Χατζηκώστα, έβγαλε το ασημένιο δαχτυλίδι που φορούσε και ένα γρόσι που είχε στην τσέπη της. Το δαχτυλίδι αυτό, ήταν το μοναδικό κειμήλιο της προηγούμενης ύπαρξής της. Τα ακούμπησε στο τραπέζι της ερανικής επιτροπής και είπε ταπεινά:” Δεν έχω τίποτα άλλο. Αυτά τα τιποτένια”….

Πηγή: Το Παλιατζίδικο των Αναμνήσεων

Οι Αφροαμερικανοί και η Ελληνική Επανάσταση

 

Το άρθρο αυτό παρουσιάζεται στο πλαίσιο της ειδικής Έκθεσης για τον Αμερικανικό Φιλελληνισμό που οργανώνει το Μουσείο Φιλελληνισμού για το 2021, σε συνεργασία με την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα @USEmbassyAthens

Έχει ήδη επισημανθεί ο Ελληνικός πυρετός που γνώρισαν οι ΗΠΑ την δεκαετία 1820 και η συμβολή του Αμερικανικού φιλελληνισμού στην Ελληνική Επανάσταση. Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι τον αγώνα των Ελλήνων στήριξε και η κοινότητα των Αφροαμερικανών και ότι ένας Αφροαμερικανός πολέμησε γενναία στο πλευρό των Ελλήνων.

Επίσης δεν είναι γνωστό ότι η Ελληνική Επανάσταση απετέλεσε την βάση και οι Έλληνες σκλάβοι προσέφεραν τα σύμβολα για την προώθηση του αγώνα για την κατάργηση της δουλείας στις ΗΠΑ.

Ο James Jakob Williams, ήταν Αφροαμερικανός Φιλέλληνας από τη Βαλτιμόρη της Πολιτείας Μέριλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Υπηρέτησε ως πεζοναύτης του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού. Με την ιδιότητα αυτή συμμετείχε στον πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ και Αλγερίας που έλαβε χώρα το 1815. Πολέμησε γενναία και διακρίθηκε στις επιχειρήσεις αυτές. Στην Αλγερία υπηρετούσε υπό τις διαταγές του Αμερικανού ναυάρχου Stephen Decatur, ο οποίος είχε αναγνωρίσει την αξία και την γενναιότητά του. Με το τέλος των επιχειρήσεων στην Αλγερία, και αφού ολοκλήρωσε την θητεία στον Αμερικανικό στόλο, ο Ναύαρχος Decatur του πρότεινε να πάει στην Ελλάδα, όπου είχε καταργηθεί η δουλεία.

Ο Williams έφθασε στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1827 και τοποθετήθηκε βοηθός του Βρετανού Φιλέλληνα ναυάρχου Thomas Cochrane. Ο Williams ακολούθησε τον Cochrane παντού σε όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, μέχρι την αποχώρηση του τελευταίου από την Ελλάδα, τον Δεκέμβριο του 1827. Ο Williams παρέμεινε στην Ελλάδα και συμμετείχε σε διάφορες μάχες και ναυμαχίες. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις είχε διεισδύσει κρυφά στις τάξεις του εχθρού για να συλλέξει και να μεταφέρει στους Έλληνες πολύτιμες πληροφορίες διακινδυνεύοντας τη ζωή του.

Κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων για την απελευθέρωση της Ναυπάκτου, ο Williams τραυματίσθηκε σοβαρά από θραύσμα κανονιού στο χέρι και στο πόδι και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο του Πόρου. Σε μία κρίσιμη στιγμή των συγκρούσεων ηγήθηκε μίας ομάδας Ελλήνων αγωνιστών και ανέλαβε τον έλεγχο του Ελληνικού πλοίου Σωτήρ, που ήταν ακυβέρνητο. Μάλιστα ανέλαβε ο ίδιος την λαγουδέρα συγκεντρώνοντας τα εχθρικά πυρά επάνω του. Με την πράξη του αυτή έσωσε το πλοίο από αιχμαλωσία.

Ο γενναίος αυτός Αφροαμερικανός Φιλέλληνας, προσέφερε τη ζωή του στον αγώνα των Ελλήνων. Πέθανε το 1829 στην Ελλάδα.

Η ΕΕΦ τιμά τον James Jakob Williams που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σαν ελεύθερος άνθρωπος σε μία ελεύθερη Ελλάδα.

Ας δούμε όμως ποιο ήταν το κλίμα που επικρατούσε στην Αμερική, ιδιαίτερα στους κύκλους των Αφροαμερικανών την περίοδο εκείνη.

Ο αντίκτυπος που είχε η Ελληνική Επανάσταση προκύπτει από τα άρθρα που δημοσίευε η πρώτη εφημερίδα των απελεύθερων Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ, η Freedom’s Journal, που κυκλοφορούσε από τον Μάρτιο του 1827 στη Νέα Υόρκη. Η εφημερίδα αυτή,  που είχε ως κύριο ενδιαφέρον τον αγώνα κατά της δουλείας, είδε στην Ελληνική Επανάσταση έναν αγώνα σκλάβων εναντίον δυναστών. Στις ειδήσεις από την Ελλάδα έδινε βαρύτητα ανάλογη με τις ειδήσεις από την Αϊτή, την Αφρική και τις Δυτικές Ινδίες. Μεταξύ άλλων, η Freedom’s Journal δημοσίευσε με μεγάλη ικανοποίηση την 21 Δεκεμβρίου 1827 την είδηση για τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου.

Ενδιαφέρον είναι το ότι η εφημερίδα αυτή έβλεπε με συμπάθεια και τους γενίτσαρους, τους οποίους (όχι αβάσιμα) θεωρούσε σκλάβους που σφαγιάσθηκαν από τον «τύραννο» Μαχμούτ Β’ (το 1826), καθώς και τις γυναίκες των χαρεμιών που επίσης τις θεωρούσε σκλάβες.

Μάλιστα η εφημερίδα αυτή δημοσίευσε και φιλελληνικά ποιήματα. Όπως το “Greek Song” και το “To Greece” και το “Song of the Janissary”. Τα ποιήματα αυτά επαναλαμβάνουν το σύνθημα «ελευθερία ή θάνατος» και προβάλουν  την εικόνα των αλυσίδων, το τυπικό σύμβολο σκλαβιάς. Παρουσιάζουμε μερικούς στίχους σε ελεύθερη απόδοση:

 

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (F.J. 12/10/1827)

Χαίρε, χώρα του Λεωνίδα,  […]
Μη δειλιάζετε, απόγονοι των ηρώων του Μαραθώνα.
Καλύτερα να πέσετε εκεί όπου οι πρόγονοί σας αναπαύονται,
παρά να σέρνετε τις φοβερές οθωμανικές αλυσίδες. […]

 

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΣΜΑ (F.J. 7 Σεπ. 1827)

Στρατιώτη, σέλωσε το γενναίο άλογο.
Τρέξε, τρέξε στη φωτιά του πολέμου.
Είναι καλύτερα εκεί να ματώσεις και να πεθάνεις,
παρά να σέρνεις την άμαξα του τύραννου. […]
Χτύπα! Χτύπα! Μη θαρρείς ότι πάει χαμένο
το χτύπημα που σπάζει τις αλυσίδες. […]
Εκεί, εκεί που δείχνει ο Καραϊσκάκης!
Εκεί που κυματίζει η ημισέληνος, […]

 

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΥ  (F.J., 4/5/1827)

Για λίγο μόνο, ο τύραννος θα νικήσει,
αλλ’ αυτός και οι πασάδες του, μπροστά μας θα πέσουν.
Η μοίρα που κύλισε τον Σελίμ από το θρόνο μέσα στα αίματα,
θα είναι και δικιά σου, ξιπασμένε Μαχμούτ, τ’ ορκιζόμαστε. […]
Πρόσεχε, σκληρέ Μαχμούτ! Η ώρα σου έφτασε […].

 

Η θλιβερή μοίρα των εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων σκλάβων που πωλούνταν καθημερινά στα σκλαβοπάζαρα της Μεσογείου, συγκλόνισε την Αμερικανική κοινωνία κατά το πρώτο μισό του 19^ου αιώνα. Οι Αμερικανοί Φιλέλληνες εθελοντές που βίωσαν την φρίκη αυτή (Dr. Samuel Gridley Howe, Jonathan Pecham Miller, κλπ.), μετατράπηκαν σε ηγετικές μορφές του αγώνα εναντίον της σκλαβιάς των Αφρικανών Αμερικανών στις ΗΠΑ. Ο αγώνας αυτός είχε ένα κεντρικό σύμβολο. Την Ελληνίδα σκλάβα.

Η Ελληνίδα σκλάβα ήταν το διάσημο γλυπτό που φιλοτέχνησε ο μεγάλος Αμερικανός γλύπτης Hiram Powers το 1844. Είναι η ιστορία ενός μικρού κοριτσιού από τα Ψαρά.

Η Γαρυφαλιά Μοχάλβη (1817 – 1830), κατάγεται από τα Ψαρά. Οι γονείς της σφαγιάσθηκαν κατά την σφαγή Χίου και η μικρή Γαρυφαλιά πουλήθηκε από τους Τούρκους ως δούλη. Εντελώς τυχαία, την ανακάλυψε ο Αμερικανός Πρόξενος Joseph Langston στη Σμύρνη. Μετά από πολλές προσπάθειες κατάφερε να την απελευθερώσει και την έστειλε το 1827 στην Βοστώνη.

Η ιστορία της Γαρυφαλιάς και η ομορφιά της, ενέπνευσαν τον γλύπτη Hiram Powers να φιλοτεχνήσει το 1844 ένα από τα αριστουργήματα της παγκοσμίου γλυπτικής του 19^ου αιώνα, με τίτλο η «Ελληνίδα σκλάβα» (“Greek Slave”).

 

Σήμερα το πρωτότυπο του αγάλματος βρίσκεται στο Μουσείου του Brooklyn. Αντίγραφο του βρίσκεται στο Μουσείο Φιλελληνισμού στην Αθήνα (www.phmus.org).

Το άγαλμα αυτό της Ελληνίδας σκλάβας αποτέλεσε το κεντρικό έμβλημα του αγώνα και των εκστρατειών για την κατάργηση της δουλείας στις ΗΠΑ.

 

Πηγές / Βιβλιογραφία:

• Jonathan Peckam Miller, The Conditions of Greece in 1827 and 1828, Harpers, New York,1828.

Ο Miller γνώρισε τον Williams στην Ελλάδα και αναφέρεται σε αυτόν στο βιβλίο του ως εξής:

«Ενας γενναίος Αμερικανός νέγρος. 21 Δεκεμβρίου. Πήρα στο σπίτι μου τον Τζέιμς Γουίλιαμς, έναν μαύρο άνδρα από τη Βαλτιμόρη, που είχε περάσει αρκετό καιρό στο νοσοκομείο (του Πόρου). «Ο Γουίλιαμς ήρθε στην Ελλάδα με τον Λόρδο Κόχραν, ήταν μάγειρας του του πλοίου Sauveur και συμπεριφέρθηκε με μεγάλη ψυχραιμία και αυταπάρνηση σε πολλές μάχες, ιδιαίτερα στη μάχη στον Κόλπο του Λεπάντο (Κόλπος της Ναυπάκτου), όπου αποδείχθηκε αληθινά ότι είχε περάσει από το σχολείο του Ντεκατούρ ; Γιατί όταν δεν βρέθηκε Έλληνας να πάρει το τιμόνι, ο Ουίλιαμς προσέφερε εθελοντικά τις υπηρεσίες του και εκεί χτυπήθηκε από ένα θραύσμα, που έσπασε το πόδι και το χέρι του. Προηγουμένως είχε διαπληκτιστεί με τους Τούρκους καθώς παλιότερα είχε χάσει ένα δάχτυλο στο Αλγέρι όταν ήταν στην υπηρεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, υπό τον Ντεκατούρ (πρόκειται για τον πλοίαρχο Stephen Decatur, 1779-1820, επικεφαλή μοίρας του αμερικανικού στόλου που έλαβε διαταγή να επιτεθεί κεραυνοβόλα το 1815 κατά του οθωμανικού στόλου στο λιμάνι του Αλγερίου προκειμένου να ελευθερώσει ένα εμπορικό αμερικανικό καράβι που είχαν αιχμαλωτίσει οι Οθωμανοί χρησιμοποιώντας τους ναύτες του ως δούλους). Επειδή δεν είχε ρούχα, του έδωσα ένα κοστούμι.

 

• John Lloyd Stephens, “Incidents of Travel in Greece, Turkey, Russia and Poland“, 1838 – 1839.

Ο Stephens αναφέρει στο βιβλίο του:

«Ίσως να με κατηγορήσουν, που ανακατεύω τα αθάνατα ονόματα του Δον Τζον της Αυστρίας και του Θερβάντες, με αυτά του Τζορτζ Γουίλσον, της Προβηγκίας του Ρόουντ Άιλαντ και του Τζέιμς Ουίλιαμς, ενός μαύρου της Βαλτιμόρης, που ήταν μάγειρας στη ναυαρχίδα του Λόρδου Κόχραν στη μεγάλη μάχη μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού στόλου. Ο Τζορτζ Ουίλσον ήταν πυροβολητής σε ένα από τα ελληνικά πλοία και συμπεριφέρθηκε με τόση γενναιότητα, που ο Λόρδος Κόχραν, σε ένα δείπνο για τη μνήμη του γεγονότος, ήπιε δημόσια στην υγεία του. Στην ίδια μάχη ο Τζέιμς Ουίλιαμς, ο οποίος είχε χάσει το δάχτυλό του στην υπηρεσία των Ηνωμένων Πολιτειών υπό τον Ντέκατουρ στο Αλγέρι, και είχε συμπεριφερθεί με μεγάλη ψυχραιμία και ατρόμητος σε πολλές συμπλοκές, όταν δεν βρέθηκε ένας Έλληνας να αναλάβει το τιμόνι, προσέφερε εθελοντικά τις υπηρεσίες του και χτυπήθηκε από θραύσματα, που έσπασαν τα πόδια και τα χέρια του.»

 https://www.eefshp.org/oi-afroamerikanoi-kai-i-elliniki-epanastasi/